مرکز آموزشی درمانی فیروزگر

با توجه به اینکه در * هفته جهانی آگاه سازی در زمینه مقاومت میکروبی* هستیم، ( ۲۷ آبان ماه لغایت ۳ آذر ماه) شعار امسال سازمان جهانی بهداشت: “اقدام فوری، حفاظت از آینده، تضمین آینده”می باشد؛ مطالب زیر خدمتتان ارائه میگردد. امید است همه ما مسئولانه در مورد مقاومت دارویی که چالش بزرگ قرن بیست و یکم می باشد کسب آگاهی نموده و دیگران را نیز آگاه نماییم��������

مقاومت دارویی: چالش بزرگ قرن بیست و یکم

"تصور کنید که یک عفونت ساده، مانند یک عفونت ادراری یا یک بریدگی روی پوست، دیگر به آنتی‌بیوتیک‌های معمول پاسخ نمی‌دهد. این دقیقاً همان پدیده‌ی نگران‌کننده‌ است : مقاومت دارویی."

مقاومت دارویی به شرایطی گفته می‌شود که یک میکروارگانیسم (مانند باکتری، ویروس، قارچ یا انگل) در برابر داروهایی که قبلاً برای از بین بردن آن مؤثر بودند، مقاوم شود. در نتیجه، داروها بی‌اثر می‌شوند، عفونت در بدن باقی می‌ماند و خطر گسترش آن به دیگران افزایش می‌یابد.

انواع مقاومت دارویی:

1. مقاومت باکتریایی در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها (Antimicrobial Resistance - AMR):

   • شناخته‌شده‌ترین و بحرانی‌ترین نوع مقاومت است.
   • مثال: باکتری‌های "ابرمیکروب" مانند MRSA (استافیلوکوک اورئوس مقاوم به متی‌سیلین) یا باکتری‌های مقاوم به کارباپنم‌ها (CRPA).

2. مقاومت ویروسی (مثلاً در HIV و ویروس آنفلوانزا):

   • ویروس‌ها می‌توانند در برابر داروهای ضدویروسی مقاومت پیدا کنند.

3. مقاومت قارچی:

   • قارچ‌هایی مانند "کاندیدا آوریس" که در برابر داروهای ضدقارچ متعدد مقاوم هستند.

4. مقاومت انگلی (مثلاً در مالاریا):

   • انگل مالاریا می‌تواند در برابر داروهای رایج مانند "کلروکین" مقاوم شود.

مکانیسم‌های ایجاد مقاومت در باکتری‌ها:

باکتری‌ها برای بقا، راه‌های هوشمندانه‌ای برای مقابله با داروها ابداع کرده‌اند:

1. جهش (Mutation):

   • یک تغییر تصادفی در DNA باکتری می‌تواند باعث شود که دارو نتواند به هدف خود متصل شود.

2. انتقال ژنی:

   • باکتری‌ها می‌توانند قطعاتی از DNA حاوی "ژن‌های مقاومت" را مانند یک بسته‌ی اطلاعاتی میان خود رد و بدل کنند.این مکانیسم، سرعت گسترش مقاومت را به شدت افزایش می‌دهد.

3. *مکانیسم‌های عملی:

   • تغییر هدف دارو:باکتری ساختار پروتئینی که دارو به آن حمله می‌کند را تغییر می‌دهد.

   • غیرفعال کردن دارو:باکتری آنزیم‌هایی تولید می‌کند که ساختار شیمیایی دارو را تخریب می‌کند.

   • کاهش نفوذپذیری:باکتری دیواره‌ی خود را طوری تغییر می‌دهد که دارو نتواند به داخل آن نفوذ کند.

عوامل اصلی تشدید‌کننده‌ی مقاومت دارویی

این بحران، دست‌ساز بشر است و این عوامل آن را بدتر کرده‌اند:

1. مصرف بی‌رویه و نادرست آنتی‌بیوتیک‌ها در انسان‌ها:

   • مصرف آنتی‌بیوتیک برای بیماری‌های ویروسی مانند سرماخوردگی و آنفلوانزا.
   • خوددرمانی و قطع زودهنگام دوره‌ی درمان.

2. استفاده گسترده در دام‌پروری و کشاورزی:

   • استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها به عنوان محرک رشد در حیوانات سالم. این آنتی‌بیوتیک‌ها از طریق گوشت و محیط وارد زنجیره‌ی غذایی انسان می‌شوند.

3. پیشگیری و کنترل ضعیف عفونت در مراکز درمانی:

   • گسترش باکتری‌های مقاوم در بیمارستان‌ها.

4. فقدان آب‌وهوا و سیستم‌های دفع فاضلات بهداشتی:

   • تخلیه‌ی پسماندهای دارویی و باکتری‌های مقاوم از کارخانه‌ها و بیمارستان‌ها به محیط زیست.

پیامدهای فاجعه‌بار مقاومت دارویی

1. بازگشت به عصر پیش از آنتی‌بیوتیک:

   • عفونت‌های ساده و جراحت‌های جزیی دوباره می‌توانند کشنده باشند.

2. افزایش مرگ‌ومیر و طول مدت بیماری:

   • سازمان جهانی بهداشت تخمین می‌زند سالانه بیش از ۱.۲ میلیون نفر مستقیماً به دلیل عفونت‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک می‌میرند.

3. تهدید موفقیت پزشکی مدرن:

   • انجام جراحی‌های پیچیده (مانند پیوند اعضا)، شیمی‌درمانی برای سرطان‌ها و زایمان‌های سزارین بدون آنتی‌بیوتیک‌های مؤثر، بسیار پرخطر خواهد شد.

4. بار اقتصادی سنگین:

   • هزینه‌های درمانی به دلیل نیاز به بستری طولانی‌تر و استفاده از داروهای گران‌قیمت‌تر به شدت افزایش می‌یابد.

راهکارهای مقابله (چه باید کرد؟) مقابله با این بحران نیازمند یک عزم جهانی و اقدام هماهنگ است:

1. در سطح فردی و اجتماعی:

   • مصرف آنتی‌بیوتیک فقط با تجویز پزشک.
   • تکمیل دوره‌ی درمان حتی در صورت بهبود علائم.
   • پیشگیری از عفونت با شستشوی منظم دست‌ها و واکسیناسیون.

2. در سطح پزشکی و درمانی:

   • تجویز منطقی آنتی‌بیوتیک‌هاتوسط پزشکان و داروسازان.
   • افزایش کنترل عفونت در بیمارستان‌ها.
   • توسعه و استفاده از تست‌های تشخیص سریع برای شناسایی دقیق عامل عفونت.

3. در سطح کشاورزی و دامپروری:

   • ممنوعیت استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها به عنوان محرک رشد.

4. در سطح جهانی و تحقیقاتی:

   • سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه برای تولید آنتی‌بیوتیک‌های جدید.

پیام پایانی:

• مقاومت دارویی یک تهدید جدی و فوری برای سلامت عمومی در سراسر جهان است.
• این یک بحران "خیلی آرام" است که به تدریج در حال رشد است و اگر امروز اقدام نکنیم، فردا بسیار دیر خواهد بود.
• حفظ اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها یک مسئولیت مشترک است. از پزشک و سیاستمدار گرفته تا هر یک از ما در جامعه. "بیایید با هم از این سلاح‌های ارزشمند محافظت کنیم. آینده‌ی پزشکی و سلامت نسل‌های آینده به اقدامات امروز ما بستگی دارد."